مفصل گیجگاهی فکی که به اختصار (TMJ) نامیده می شود. به شرایطی گفته می شود که مفاصل فک و ماهیچه ها و رباط های اطراف فک را تحت تاثیر قرار می دهند. که می تواند ناشی از ضربه، نیش نامناسب، آرتریت یا ساییدگی باشد. علائم شایع سندرم مفصل گیجگاهی فکی، حساسیت فک، سردرد، گوش درد و درد در قسمت ها مختلف صورت است.
تعریف مفصل گیجگاهی فکی
مفاصل گیجگاهی فکی در دو طرف صورت، درست جلوی گوش قرار دارند. نقش آن ها در صورت این است که استخوان فک پایین را به جمجمه متصل می کنند و به حرکاتی مانند جویدن و صحبت کردن کمک می کنند.
تعریف TMD
TMD مخفف اختلال مفصل گیجگاهی فکی است. TMD به هرگونه اختلال در عملکرد مفاصل گیجگاهی فکی اشاره دارد. بسیاری از مردم به اشتباه از اصطلاحات TMJ و TMD به جای یکدیگر استفاده می کنند و تفاوت آن ها را نمی دانند. اختلال عملکرد TMJ زمانی رخ می دهد که عضلات و رباط های اطراف مفاصل فک ملتهب یا تحریک شوند. این وضعیت ممکن است حاد یا مزمن باشد و همچنین درد ناشی از آن ممکن است خفیف و یا شدید باشد.
علائم و علل اختلال مفصل گیجگاهی فکی
علت بروز اختلال مفصل گیجگاهی فکی
اختلال TMJ می تواند در اثر آسیب به مفاصل فک یا بافت های اطراف صورت ایجاد شود.
علل اختلال مفصل گیجگاهی فکی
- دندان قروچه
- دررفتگی دیسک بین مفصل گوی و سوکت
- آرتریت در TMJ
- فشار زیاد
- ترومای حاد
- نیش نامناسب
علائم شایع TMJ
اختلال عملکرد TMJ در سنین 20 تا 40 سال و در زنان بیشتر از مردان دیده می شود. در ادامه به بررسی برخی از شایع ترین علائم TMJ می پردازیم:
- درد فک
- سردرد
- گوش درد
- درد در ناحیه گردن یا شانه ها
- مشکل باز کردن دهان
- قفل شدن فک در موقعیت دهان باز یا بسته
- صداهای ترکیدن یا رنده شدن در مفصل فک هنگام باز یا بستن دهان
- احساس خستگی در چهره
- مشکل در جویدن
- وزوز گوش یا صدای زنگ در گوش
- تغییر در نحوه قرار گرفتن دندان ها روی هم
- تورم در کنار صورت
- درد دندان
تشخیص اختلال عملکرد TMJ
عموما اختلال عملکرد TMJ در طول معاینه دندان توسط دندانپزشک تشخیص داده می شود. به علاوه رادیوگرافی (اشعه ایکس) برای مشاهده مفاصل فک و تعیین میزان آسیب می تواند کمک کننده باشد. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
استفاده از انواع رادیوگرافی برای تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی
اشعه ایکس پانوراما
با این نوع اشعه ایکس می تونید یک نمای کلی از دندان ها، استخوان فک و TMJ داشته باشید.
اسکن CBCT
اسکن توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی (CBCT) هزاران تصویر از دندان‌ها، فک‌ها، استخوان‌های صورت و سینوس‌ها را ثبت می‌کند. سی تی اسکن دندان دید دقیق تری از آناتومی صورت را ارائه می دهد.
اسکن های ام آر آی
ممکن است از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای مشاهده بافت‌های نرم در داخل و اطراف مفاصل فک استفاده شود. این تصاویر موقعیت دیسک، التهاب و قفل شدن احتمالی فک را نشان می دهند. این اطلاعات می تواند به دندان پزشک بگوید که وضعیت عملکرد دیسک TMJ چگونه است.
درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی
درمان های اختلال مفصل گیجگاهی فکی شامل خودمراقبتی های ساده و درمان های محافظه کارانه تا تزریق و جراحی باز را شامل می شود. توصیه می شود که درمان باید با درمان های محافظه کارانه و غیرجراحی آغاز شده و در آخرین مرحله و به ناچار از جراحی استفاده کرد.
انواع درمان های اختلال مفصل گیجگاهی فکی
درمان های غیر جراحی TMJ
استفاده از گرمای مرطوب یا کیسه آب سرد
برای دردهای حاد، یک کیسه یخ را به مدت 10 دقیقه در کنار صورت و در ناحیه شقیقه قرار دهید. با توجه به توصیه پزشک خود چند تمرین کششی ساده برای فک خود انجام دهید. بعد از ورزش، یک حوله گرم را به مدت پنج دقیقه روی کناره صورت خود قرار داده و این کار را هر روز چند بار تکرار کنید.
مصرف غذاهای نرم
برای جلوگیری از خستگی فک و کم کردن اضافه کاری فک، غذاهای نرم مانند ماست، پوره سیب زمینی، سوپ، تخم مرغ، ماهی، میوه ها و سبزیجات پخته شده در رژیم غذایی خود داشته باشید. از غذاهای سفت مانند چوب شور، هویج خام و غذاهای جویدنی (مانند کارامل و تافی) خودداری کنید.
مصرف برخی داروها
برای کاهش درد و تورم صورت، از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن را می توانید استفاده کنید. استفاده از شل‌کننده‌های عضلانی، به‌ویژه برای افرادی که دندان‌های خود را به هم فشار می‌دهند، می‌توانند به شل شدن عضلات سفت فک، کمک کند. داروهای ضد اضطراب می توانند به کاهش استرس کمک کنند، اما گاهی اوقات دیده شده است که علائم TMJ را بدتر می کند. دوز کم داروهای ضد افسردگی به کاهش یا کنترل درد اختلال مفصل گیجگاهی کمک می کند. شل کننده های عضلانی، داروهای ضد اضطراب و داروهای ضد افسردگی را فقط با نسخه می توان تهیه کرد.
استفاده از آتل یا محافظ شب
آتل و نایت گارد روی دندان های بالا یا پایین دهان قرار می گیرند. هنگام استفاده، قطعات دهانی تماس های پایدار دندان را در طول بسته شدن ایجاد می کنند. محافظ های دهان با قرار دادن فک در موقعیت مطلوب، به تصحیح نیش دهان کمک می کنند.
تفاوت آتل با نایت گارد
تفاوت اصلی آتل با نایت گارد این است که نایت گارد فقط در شب قابل استفاده است اما از آتل به صورت تمام وقت می توان استفاده کرد.
درمان های اصلاحی دندان
- این درمان ها شامل جایگزین کردن دندان های از دست رفته یا استفاده از روکش ها و ارتودنسی برای ایجاد تعادل و تراز مناسب دندان ها است.
- خودداری از حرکت دادن شدید فک
- خمیازه کشیدن و جویدن را به حداقل برسانید.
- تا حد امکان از قرار دادن چانه های خود روی دستانتان خودداری کنید. تلفن را بین شانه و گوش خود قرار ندهید. برای کاهش درد گردن و صورت، تمرین کنید که به داشتن وضعیت بدنی خوب عادت کنید.
- برای کاهش فشار روی فک، تا جایی که می توانید دندان های خود را با فاصله از هم نگهدارید.
- از تکنیک های آرام سازی برای کمک به کنترل تنش عضلانی در فک خود استفاده کنید.
سایر درمان های TMJ
در صورتی که درمان های ساده تر برای درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی نتیجه بخش نبود یکی از درمان های زیر به شما پیشنهاد خواهد شد:
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)
این روش درمانی از جریان های الکتریکی سطح پایین برای کاهش درد از طریق شل کردن مفصل فک و عضلات صورت استفاده می کند.
سونوگرافی
این یک نوع درمان حرارتی عمیق است و از آن برای تسکین درد یا بهبود حرکت مفصل روی TMJ استفاده می‌شود. تزریق نقطه ماشه ای برای تسکین درد، داروی ضد درد یا بی‌حس کننده به عضلات حساس صورت (به نام نقاط ماشه‌ای) تزریق می‌شود.
امواج رادیویی یک تحریک الکتریکی سطح پایین به مفصل وارد می کند که با افزایش جریان خون TMJ را تسکین می دهد.
سم بوتولینوم
این تزریق ها به کاهش توده عضلانی و التهاب کمک می کند.
چه زمانی باید به جراحی TMJ فکر کنید؟
جراحی TMJ فقط در صورتی توصیه می شود که سایر راه های درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی امتحان شده و جوابی نگرفته باشید و همچنان از درد رنج ببرید.
انواع جراحی اختلال مفاصل گیجگاهی فکی
- آرتروسنتز
- آرتروسکوپی
- جراحی مفصل باز
انتخاب و تجویز نوع جراحی ، به علائم TMJ و پیچیدگی آن بستگی دارد.
آرتروسنتز
این روش درمانی در مطب و معمولاً تحت بی حسی موضعی انجام می شود. این شیوه درمانی زمانی توصیه می شود که فک فرد به طور ناگهانی در حالت بسته، قفل شده باشد. این روش به کاهش التهاب در TMJ کمک می کند.
نحوه آرتروسنتز
با وارد کردن سوزن های پر از مایعات استریل در مفصل آسیب دیده ، مفصل شسته می شود. گاهی اوقات، برای برداشتن بافت اسکار یا جدا کردن دیسکی که از جای خود خارج شده است، به ابزار جراحی نیاز خواهد شد.
آرتروسکوپی
در این روش درمانی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. جراح با ایجاد یک برش کوچک در جلوی گوش، ابزار کوچک و نازکی را که حاوی عدسی و نور است، وارد می کند. این ابزار به یک صفحه ویدئو متصل است که به جراح اجازه می دهد تا TMJ و ناحیه اطراف آن را بررسی کند. بسته به علت درد، جراح ممکن است بافت ملتهب را برداشته یا دیسک یا ناحیه دیگری از TMJ را مجدداً تراز کند. از آنجایی که جراحی آرتروسکوپی از طریق برش‌های کوچک انجام می‌شود، در مقایسه با جراحی مفصل باز، جای زخم کمتر، زمان بهبودی کوتاه‌تر، ناراحتی کمتر و عوارض کمتری را خواهد داشت.
جراحی مفصل باز
عمل جراحی مفصل باز در حالت بیهوشی عمومی انجام می شود، برخلاف آرتروسکوپی، جراحی باز روشی سنتی است که در آن یک برش بزرگ برای قرار دادن ابزار توسط جراح ایجاد می‌شود. ممکن است جراحی های مفصل باز در موارد زیر ضروری باشد:
- ساختارهای استخوانی تشکیل دهنده مفصل فک در حال ساییدگی باشند.
- تومورهایی در داخل یا اطراف TMJ وجود داشته باشند.
- جای زخم شدید یا بریدگی استخوان در مفصل وجود داشته باشد.
در مقایسه با آرتروسنتز و آرتروسکوپی، در جراحی مفصل باز زمان بهبودی طولانی تر خواهد بود، احتمال این که اسکار بافتی و آسیب عصبی باقی بماند، وجود دارد. با این حال، مواردی وجود دارد که در آن جراحی مفصل باز بهترین و تنها ترین راه حل است.
درمان های جایگزین TMJ
تکنیک های آرامش بخش
ذهن آگاهی یا مدیتیشن می تواند به شل کردن ماهیچه های منقبض کمک کرده و در نتیجه می توان درد را کاهش دهد.
طب سوزنی
با وارد کردن سوزن های نازک در نقاط مختلف بدن سیستم عصبی مرکزی را تحریک کرده و به فرآیندهای درمانی طبیعی بدن کمک می کند.
جلوگیری از خطر ابتلا به اختلال TMJ
- تمرین وضعیت بدنی خوب
- استفاده از محافظ شب
- استفاده از محافظ دهان هنگام انجام ورزش های تماسی
- تمرین تکنیک های تمدد اعصاب و کاهش استرس